Deze website bevat de gegevens van ruim 1800 hoogleraren die verbonden zijn geweest aan de Universiteit Leiden sinds de oprichting in 1575. Op initiatief van prins Willem van Oranje gingen de Staten van Holland en Zeeland dat jaar over tot de stichting van een universiteit in Leiden, die een alternatief moest bieden voor de door Spanje gecontroleerde universiteit in Leuven, tot dan toe de enige universiteit in de Nederlanden. Als motto werd gekozen voor Praesidium Libertatis, Bolwerk der Vrijheid, dat behalve als een verwijzing naar de politieke vrijheid ook staat voor de intellectuele vrijheid van de academie.

Aantrekken van gekwalificeerd wetenschappelijk personeel

Vanaf het begin richtte de Universiteit Leiden zich op het aantrekken van geleerden die de universiteit op de kaart konden zetten. Grootheden als ScaligerDonellus en Lipsius voldeden aan dat profiel. Door hun protestantse gezindheid kwamen zij in hun thuislanden (Frankrijk, Vlaanderen) in de problemen. Gunstige arbeidsvoorwaarden maakten de overstap naar Leiden aantrekkelijk. Dat de universiteit in 1600 al meer dan vijftig hoogleraren had aangetrokken, heeft vooral te maken met de vaak korte duur van hun verblijf in Leiden. In de zeventiende eeuw nam hun aantal niet noemenswaardig toe. Ruim 130 hoogleraren werkten toen in Leiden, verspreid over de hele eeuw. Ook in de volgende twee eeuwen bleven hun aantallen beperkt. Pas in de twintigste eeuw is een aanzienlijke toename van het aantal hoogleraren te zien. Bijna 1200 hoogleraren in deze website zijn twintigste-eeuws, dat is ongeveer 65% van alle hoogleraren die de universiteit ooit in dienst heeft gehad. Deze toename heeft alles te maken met de groei van het academische onderwijs, een voortschrijdende specialisatie in de wetenschap en een ruimere toepassing van het bijzonder hoogleraarschap. Deze ontwikkeling lijkt zich nu te stabiliseren, maar de huidige universiteit telt niettemin rond de 700 hoogleraren. Momenteel wordt hard gewerkt om ook deze zittende hoogleraren op te nemen in de database.

 

Ontwikkeling van faculteiten en vakgebieden

Deze Leidse galerij van hoogleraren illustreert ook de ontwikkeling van bijna 450 jaar wetenschap. Hadden de eerste hoogleraren nog algemene opdrachten als godgeleerdheid of rechtsgeleerdheid, in de laatste 150 jaar zijn de leeropdrachten steeds specialistischer geworden. Sommige leeropdrachten zijn door de eeuwen heen nauwelijks veranderd. Wiskunde werd al gedoceerd in de eerste jaren van de universiteit sinds in 1579 Rudolph Snellius als eerste lector in de wiskunde werd benoemd. Het vak maakt nog steeds deel uit van het curriculum, zij het dat de inhoud natuurlijk in hoge mate geëvolueerd is. De Faculteit der Rechtsgeleerdheid bijvoorbeeld kent nieuwe richtingen, maar ook specialismen die al sinds de zeventiende eeuw beoefend worden, al is de benaming in de loop van de tijd veranderd: staatsrecht, burgerlijk recht, strafrecht en de encyclopedie van het recht. 

De instelling van bijzondere leerstoelen schept de mogelijkheid aandacht te vragen voor aspecten van de wetenschap die buiten de gebaande paden vallen. Intellectuele grondslagen van politieke ontwikkelingen (Bolkestein), Geschiedenis van de antieke geneeskunde (Horstmanhoff) en Juridische aspecten van de sport (Giltay Veth) zijn hier voorbeelden van. Zij worden vaak voor een beperkte periode ingesteld.

De Leidse wetenschap heeft altijd sterke belangstelling voor de wereld buiten Nederland en Europa getoond. Bij de bestudering van talen, religie en geschiedenis was er steeds ruime aandacht voor de andere continenten. De koloniën speelden daarbij aanvankelijk een belangrijke rol. De interesse in de bijbel en de cultuur van het Heilige Land verklaart de bestudering van het Arabisch en andere oosterse talen in de zeventiende eeuw. In de afgelopen eeuwen heeft Leiden een reputatie opgebouwd als centrum voor de bestudering van niet-westerse talen en culturen, van Japan tot Zuid-Amerika, van het Zuidzeegebied tot zuidelijk Afrika.

Samenstelling van het hooglerarenkorps

De meerderheid van de geleerden die in deze database staan vermeld zijn blanke mannen, vaak van protestantse huize. Het aantal vrouwelijk hoogleraren bedroeg in het verleden minder dan 3% van het totaal. Sophia Antoniadis was de eerste vrouwelijke hoogleraar in Leiden. Zij werd benoemd in 1929, aanvankelijk als buitengewoon hoogleraar, later als ordinarius, en wijdde haar onderzoek en onderwijs vooral aan het Nieuwgrieks. Van de ongeveer 60 vrouwen die sindsdien aantraden, waren de meeste werkzaam binnen de Geesteswetenschappen, de Geneeskunde en de Sociale Wetenschappen. Tegenwoordig bestaat ongeveer 15% van het hooglerarenkorps uit vrouwen. Bij studentenpopulaties waarin vrouwen de meerderheid uitmaken, is het de verwachting dat het aantal vrouwen in wetenschappelijke functies, en dus ook in de rang van hoogleraar, zal blijven groeien.

Leiden heeft zich bij het werven van hoogleraren steeds nadrukkelijk ook op het buitenland gericht. Josephus Justus Scaliger is daarvan het eerste voorbeeld. Binnen Europa voert Duitsland de boventoon als leverancier van geleerden, maar ook Frankrijk zorgde voor toeloop, in veel gevallen protestanten die hun toevlucht in de Nederlanden zochten.

In de twintigste eeuw komen hoogleraren steeds vaker ook van buiten Europa. Zo zijn de Verenigde Staten (USA) een belangrijk land van herkomst. Maar ook het niet-westerse deel van de wereld is steeds beter vertegenwoordigd onder de wetenschappers. Promovendi komen tegenwoordig voor een belangrijk deel uit Azië en hun aandeel zal de komende jaren toenemen. Paul Christiaan Flu was de eerste hoogleraar uit Suriname. Hij werd benoemd in 1920 als hoogleraar in de Tropische hygiëne, bekleedde in 1938-1939 het ambt van rector magnificus en leidde de universiteit door de moeilijke oorlogsjaren 1940-1945. Tegenwoordig is elk werelddeel vertegenwoordigd onder de wetenschappers, een ontwikkeling die dankzij de internationalisering van de wereld zich de komende decennia zal voortzetten.

Meer informatie

Lees voor een beknopte geschiedenis van de universiteit hier verder op de website van de Universiteit Leiden.

Een wat uitvoeriger dan wel gedetailleerder overzicht van de geschiedenis van de Universiteit Leiden is ook te vinden in druk:

  • Willem Otterspeer, Edele wijze lieve bijzondere. Een bondige geschiedenis van de Leidse universiteit. Leiden 2015.
  • Willem Otterspeer, Groepsportret met dame. Dl. I-IV, Amsterdam 2002-2021 .